Dành cho công chúng

Trong quan niệm của người Việt từ bao năm nay, tắm nắng được xem là cách phổ biến nhất để bổ sung vitamin D cho trẻ em để phòng ngừa bệnh còi xương. Hầu hết các sản phụ sau khi sinh đều được bác sĩ, nhân viên y tế hướng dẫn nên cho trẻ tắm nắng càng sớm càng tốt và chỉ nên phơi nắng trước 8h sáng. Không khó để bắt gặp hình ảnh những em bé còn rất nhỏ được nằm trong nôi đẩy dọc trên đường phố vào sáng sớm để "hứng" ánh nắng mặt trời.

Tuy nhiên các nhà khoa học trên thế giới đã công bố: Tắm nắng trước 9h sáng hay sau 4h chiều không có tác dụng giúp cơ thể sản sinh vitamin D. Khuyến cáo này được xây dựng dựa vào các kết quả nghiên cứu về sự khác biệt của tác động sinh học giữa các loại tia khác nhau có trong ánh nắng mặt trời.

Ánh nắng mặt trời bao gồm các loại tia nhìn thấy được (cầu vòng bảy màu) và tia không nhìn thấy được còn gọi là tia cực tím (ultraviolet-UV). Dựa vào bước sóng và tính chất sinh học khác nhau tia UV được chia làm 3 loại: UVA, UVB  và UVC. Trong đó UVC có bước sóng ngắn nhất (200-290 nm) và là loại tia độc hại nhất cho sức khoẻ con người; nhưng rất may mắn là 100% tia UVC bị hấp thu bởi tầng ozone trước khi đến được mặt đất.

Tia UVA có bước sóng dài nhất trong nhóm UV (320-400 nm) và chiếm đến 95 % tổng số bức xạ UV trong ánh nắng mặt trời chiếu xuống trái đất. UVA có khả năng xuyến thấu tầng ozone, mây, nước, các lớp kính, quần áo mỏng và ngay cả kem chống nắng không có phổ rộng. Điều này đồng nghĩa với việc cứ có ánh nắng mặt trời là có tia UVA, từ sáng sớm tới chiều tà, ngay cả những lúc mây mù âm u hoặc trời mưa. Tia UVA xuyên qua được lớp da tới tận lớp hạ bì làm tổn thương tế bào đáy, là nguyên nhân hàng đầu gây lão hoá da, sạm da và tăng nguy cơ ung thư da. Điều quan trọng là tia UVA hoàn toàn không có chức năng tổng hợp được vitamin D.

Tia UVB là loại tia duy nhất có tác dụng kích thích tiền chất vitamin D3 là 7-hydrocholesterol dưới da chuyển hóa thành vitamin D3 (cholecalciferol). Tuy nhiên, UVB có bước sóng ngắn hơn UVA (290-320 nm), và khoảng 95% tia UVB bị hấp thụ bởi tầng ozone . Do đó, việc tăng chiều dài đường đi khi UVB phải xuyên qua tầng ozone sẽ dẫn đến việc giảm số lượng photon UVB chạm được tới bề mặt trái đất. Điều này giải thích vì sao tia UVB sẽ mạnh nhất vào lúc giữa ngày khi tia chiếu thẳng góc với mặt đất.  Trong khoảng thời gian này, tia UVB chiếm 3-5% tổng lượng bức xạ được chiếu xuống trái đất. Đang khi trước 9h sáng và sau 4h chiều, tia UVB bị hấp thu  gần như hoàn toàn bởi tầng ozone, chỉ có chủ yếu tia UVA, nên vitamin D sẽ không được tổng hợp nếu phơi nắng trong khoảng thời gian này.

Dù có lợi ích giúp tổng hợp vitamin D là nội tiết tố quan trọng cho cơ thể, nhưng nếu tiếp xúc thường xuyên với cường độ mạnh, tia UVB cũng có thể gây cháy da, sạm da và tăng nguy cơ ung thư da. Khác với UVA, tia UVB không xuyên qua được nước, mây, quần áo, kính và kem chống nắng.

Thế nào là phơi nắng đúng cách ?

Làn da của trẻ mỏng chỉ bằng 1/5 da người lớn. Trước 3 tuổi, lớp sừng ở thượng bì của da rất mỏng và ít melanin, da bé hoàn toàn không có khả năng chống lại bức xạ của tia UV. Để phòng ngừa những tác hại của ánh nắng mặt trời đối với làn da mỏng manh của trẻ, Viện Hàn lâm Nhi khoa Mỹ mới đây đưa ra khuyến cáo, trẻ dưới 6 tháng tuổi tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng dù ở bất kỳ thời gian nào trong ngày.

Đối với trẻ lớn và người lớn, phơi nắng vào thời gian nào là hợp lý nhất? Thời gian ánh nắng mặt trời nhiều tia UVB giúp cơ thể sản sinh vitamin D nhiều nhất là giữa trưa, tuy nhiên phơi nắng vào thời điểm này dễ gây tổn thương da. Theo định luật Shadow trong hấp thụ vitamin D của GS.Edward Gorham, ĐH California (Mỹ), khi độ dài của bóng cơ thể ngắn hơn chiều cao của cơ thể là thời điểm thích hợp nên phơi nắng. Vì thế, thời gian phơi nắng phù hợp nhất ở  Việt Nam là trong khoảng 9-10h sáng hoặc từ 3-4h chiều. Hầu hết mọi người có thể tạo đủ vitamin D khi ra nắng hàng ngày trong khoảng thời gian nêu trên 10-15 phút với cẳng tay, bàn tay hoặc chân không che chắn và không dùng kem chống nắng. Với cách phơi nắng như trên có thể cung cấp đủ lượng vitamin D theo khuyến cáo từ các viện dinh dưỡng trên thế giới là 600 – 1000 IU/ngày cho trẻ từ 1 – 18 tuổi và 800 – 1000 IU/ngày cho người lớn.

Ngoài tắm nắng, một số thực phẩm như cá hồi, cá tuyết, cá thu, sữa, lòng đỏ trứng... cũng cung cấp vitamin D nhưng chỉ khoảng 5% nhu cầu cần thiết mỗi ngày. Trong trường hợp không thể phơi nắng, và thực phẩm không đủ cung cấp nhu cầu vitamin D cần thiết, có thể sử dụng biện pháp bổ sung vitamin D bằng thuốc nhỏ giọt hoặc dang xịt cho trẻ em, và viên vitamin D cho người lớn.

Trong vài năm gần đây, nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy vitamin D không đơn thuần là 1 vitamin mà thật sự là 1 nột tiết tố đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì sức khỏe cá nhân cũng như cộng đồng.  Ngày nay, giới khoa học phát hiện rằng ngoài vai trò điều hòa calcium và PTH, vitamin D còn có một số tác động đến hệ thống cơ – thần kinh, insulin, ung thư, và miễn dịch.  Do vậy, không chỉ là một trong những thành tố quan trọng cho việc tăng trưởng và duy trì sức khỏe của xương, vitamin D còn có ảnh hưởng đển một số bệnh mãn tính như loãng xương, đái tháo đường týp 2, ung thư, bệnh tim mạch, bệnh nhiễm trùng, bệnh tự miễn và ngay cả tử vong. Ngoài ra thiếu vitamin D còn gắn liền với các tai biến sản khoa như sanh non, sanh con nhẹ cân, tiền sản giật và ngay cả nguy cơ vô sinh. Và chỉ cần phơi nắng đúng cách 10-15 phút mỗi ngày là chúng ta đã có thể có đủ lượng vitamin D cần thiết giúp bảo vệ cơ thể phòng chống được nhiều bệnh nguy hiểm. Vậy trời đã cho nắng, sao chúng ta không chịu tận dụng phơi cho đúng cách?

BS Hồ Phạm Thục Lan

Trưởng Nhóm Nghiên cứu Cơ Xương, Trường ĐH Tôn Đức Thắng